یادداشت | چرا "روزه" می گیریم

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، سال ها قبل و زمانی که تنها یک سال از حضور من در حوزه می گذشت، بچه های محل که شاید نگاهی همچون یک آیت الله به من داشتند سوالی را مطرح کردند. سوال مهمی که ممکن است در ماه مبارک رمضان، مجددا در فضای مجازی مطرح شود.

وقتی این سوال را از من پرسیدند جوابش روشن بود؛ اما دانستن جواب یک چیز و نحوه بیان پاسخ چیز دیگری است.

به همین دلیل آن زمان جوابی در حد یک طلبه پایه اول دادم و راستش را بخواهید متوجه نشدم قانع شدند یا خیر؟!

-سوال این بود: آیا فلسفه روزه گرفتن فقر و نداری مسلمانان صدر اسلام بود؟ و امروز که ما دارا شده ایم دیگر نیاز به تحمل این تکلیف نیست؟

وضعیت مسلمانان در صدر اسلام

اصل این مطلب که مسلمانان در صدر اسلام با فقر اقتصادی شدیدی درگیر بودند درست است. به عنوان نمونه از شِعب ابی طالب در تحریم اقتصادی سه ساله ای که کفار بر آنها تحمیل کرده بودند گزارش های عجیبی رسیده است.

در طول این محاصره که سه سال به طول انجامید، جوانان و مردان با خوردن یک دانه خرما در شبانه روز زندگی می کردند و گاهی یک دانه را دو نیم می کردند.

فشار گرسنگی به حدی رسیده بود که"سعد وقاص"می گوید شبی از میان درّه بیرون آمدم در حالی که نزدیک بود تمام قوا را از دست بدهم. ناگهان پوست خشکیده شتری را دیدم، آن را برداشتم و شستم و سوزاندم و کوبیدم و بعد با آب مختصر خمیری درست کردم و از این طریق سه روز را بسر بردم!(1)

در قرآن نیز در سوره "سبأ" در آیات 35 و 36 به این مسأله اشاره شده است. وقتی ثروتمندان به پیامبر اسلام(صل الله علیه وآله) طعنه می زدند که یک مشت فقیر و بینوا به تو ایمان می آورند و فقر را مایه ننگ مسلمانان و ثروتمند بودن خودشان را مایه نزدیکی به خدا می دانستند، آیه نازل شد و این تفکر باطل را کوبید و پاسخ داد:

"و گفتند: اموال و اولاد ما از همه بیشتر است و کسی ما را عذاب نکند-بگو: پروردگار من است که روزی هر کس را که بخواهد فراوان می کند و بر هر که بخواهد تنگ می گیرد؛ ولی بیشتر مردم نمی دانند"(2)

 پس اصل فقر و نداری مسلمانان صدر اسلام مطلب درستی است. امّا آیا روزه به همین دلیل واجب شده بود؟

فلسفه اصلی روزه، تمرین تقوا است

اگر کسی اندک آشنایی با اسلام داشته باشد می تواند به ادعای مطرح در سوال، چندین پاسخ دهد.

اما در این نوشتار تنها به پاسخ قرآنی که در آن به روشنی فلسفه و تاریخچه روزه بیان شده است، اکتفا می شود.

خدای متعال در آیه 183 سوره بقره می فرماید:"يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ"؛ ای کسانی که ایمان آورده اید!روزه بر شما واجب شده است،همان طور که بر گذشتگان شما واجب شده بود.شاید پرهیزگار شوید.

با دقت در آیه یادشده در می یابیم، اوّلا تشریع روزه از زمان اسلام نبوده و همان طور که مفسِّر بزرگ اسلام علامه طباطبایی(رحمت الله علیه) در ذیل این آیه در المیزان اشاره کرده اند، روزه قبل از اسلام هم بوده است.

و ثانیا با توجه به آخر آیه، یعنی عبارت "لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ " فلسفه اصلی روزه، تمرین دوری از گناه است. تمرین پاکی است. تمرین حفظ زبان و چشم و گوش و... است.و در یک جمله فلسفه روزه، تمرین تقوا است.

آیا هر کس روزه بگیرد، متّقی می شود؟

شاید سوال دیگری اینجا به ذهن برسد. اینکه آیا هر کس روزه بگیرد انسان خوب و با تقوایی می شود؟ ما افراد بسیاری را دیده ایم که روزه می گیرند؛ امّا جز مشقت گرسنگی و تشنگی چیزی عاید آنها نمی شود!

پاسخ این است که در آیه نیامده است هر کس روزه بگیرد، حتما با تقوا می شود. بلکه می فرماید روزه بگیرید"شاید"با تقوا شوید.

چون کسی با روزه داری به تقوا می رسد که روزه واقعی بگیرد. همانطور که دهانش روزه است، سایر اعضاء و جوارح او نیز روزه باشد.

همان که امام صادق علیه السلام فرموده است: "زمانى كه روزه مى‏ گيرى، بايد گوش و چشم و مو و پوست و ديگر اعضاى تو نيز روزه باشند و نبايد روزى كه روزه هستى، همانند روزى باشد كه روزه نيستى"(3)/۸۴۱/ز۷۰۴/س

حجت الاسلام سید میلاد حسینی، مبلغ دینی و پژوهشگر حوزه علمیه قم

___________________________________

(1)فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام(صل الله علیه وآله)-آیت الله سبحانی/ص149و150و152

(2) وَقَالُوا نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوَالًا وَأَوْلَادًا وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ- قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء وَيَقْدِرُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ(سباء/35و36)

(3)«اذا صُمْتَ فَلْيَصُمْ سَمْعُكَ وَ بَصَرُكَ وَ شَعْرُكَ وَ جِلْدُكَ وَ عَدَّدَ اشْياءً غَيْرَ هذا...وَ لا يَكُونُ يَوْمُ صَوْمِكَ كَيَوْمِ فِطْرِكَ»(تهذيب شيخ طوسى/ج 4/ص 194)